Άρθρο του αν. τομεάρχη Οικονομίας και βουλευτή Β΄ Δυτικής Αττικής του ΣΥΡΙΖΑ στην εφημερίδα Έθνος της Κυριακής
Από το τρίγωνο Ρωσίας-Τουρκίας-Ιράν στη Συρία, η Μόσχα είχε τις καλύτερες σχέσεις με το Τελ Αβίβ και το περισσότερο διάστημα ήταν σε συνεννόηση με την Ουάσιγκτον – μέχρι και σύνοδος υψηλού επιπέδου Ρωσία-ΗΠΑ-Ισραήλ για ζητήματα ασφαλείας πραγματοποιήθηκε στην Ιερουσαλήμ. Ήταν η νατοϊκή Τουρκία που ανάγκασε τις ΗΠΑ σε αναδίπλωση από την επένδυση στους Κούρδους αφού επί μακρόν η Ουάσιγκτον πίεζε την Άγκυρα να συμμορφωθεί γεωπολιτικά. Μεγάλος κερδισμένος η Ρωσία που θα ελέγχει περισσότερο το συριακό και φέρνει την Τουρκία πιο κοντά της και η Δαμασκός προς την οποία θα γείρουν εξ ανάγκης οι Κούρδοι πιεσμένοι από Τουρκία ενώ ο Άσαντ ετοιμάζεται να καταλάβει τον τελευταίο θύλακα τζιχαντιστών και φιλότουρκων στο Ιντλίμπ.
Αν και η εισβολή της Τουρκίας στη Συρία δεν ήταν στο αμερικανικό σχεδιασμό, η αλλαγή στάσης απέναντι στην Άγκυρα είχε δρομολογηθεί πολύ νωρίτερα και αποδείχτηκε με την αναπάντεχη ανοχή για την αγορά των S-400. Στην Οσάκα τον Ιούνιο ο Τραμπ δικαιολογούσε την επιμονή Ερντογάν που «μεταχειριστήκαμε πολύ άδικα (βλ. Ομπάμα)… δεν είναι πραγματικά ευθύνη του Ερντογάν». Λίγο μετά ο Ερντογάν δήλωνε πως ο Τραμπ τον διαβεβαίωσε πως δεν θα επιβληθούν κυρώσεις για τους S-400.
Η στροφή της Ουάσιγκτον προς την Άγκυρα παρά την ακόμη στενότερη προσέγγιση της τελευταίας με τη Μόσχα σχετίζεται με την ανάγκη να διαχειριστούν οι ΗΠΑ ένα πολύ μεγαλύτερο αγκάθι, την αυξανόμενη ιρανική επιρροή στη ευρύτερη περιοχή. Η δολοφονία Σουλεϊμανί ίσως δεν θα είχε πραγματοποιηθεί αν δεν είχε προηγηθεί η επίθεση φιλίας Τραμπ προς Ερντογάν, με τα έξοδα φιλίας να πληρώνουν οι ΗΠΑ. Το Ιράν απάντησε με επιθέσεις κατόπιν έγκαιρης ειδοποίησης για να μην διακινδυνεύσει μια κλιμάκωση ευθείας σύγκρουσης και ό,τι έχει χτίσει από το Ιράκ μέχρι την Αραβική Χερσόνησο.
Αφότου η κατοχή στο Ιράκ οικοδομήθηκε σε συνεργασία με Τεχεράνη (συνεργασία υπήρξε και στο Αφγανιστάν) καθιστώντας το Ιράν υπ. αριθμόν 1 ξένη δύναμη στη Βαγδάτη μετά την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων, τα τελευταία επανήλθαν κατασκευάζοντας νέες βάσεις δισεκατομμυρίων δολαρίων με αφορμή τον ISIS αλλά προφανώς όχι για τον ISIS, ενώ ο νέος Αμερικανός πρόεδρος ακύρωσε την πυρηνική συμφωνία και τη σχετική προσέγγιση με Τεχεράνη επί Ομπάμα. Ωστόσο, η περσινή νέα στροφή Τραμπ ότι οι ΗΠΑ δεν επιθυμούν την αλλαγή καθεστώτος στην Τεχεράνη αντανακλά την αδυναμία των κυρώσεων και όλης της πίεσης να κάμψουν το καθεστώς.
Μετά την αποτυχία του πρότζεκτ ISIS, η Σαουδική Αραβία επανήλθε στο Ιράκ με άλλους τρόπους, ενώ οι πρόσφατες αναταραχές στη χώρα είχαν στόχο κυρίως την ιρανική παρουσία. Η εκατέρωθεν κλιμάκωση τα τελευταία δυο χρόνια, από την Υεμένη και τα διυλιστήρια της Αράμκο μέχρι τη Βαγδάτη, δημιούργησε τους όρους για το ενδεχόμενο απευθείας συμφωνίας αποκλιμάκωσης Ριάντ-Τεχεράνης με μεσολαβητή τη Βαγδάτη, που αναπόφευκτα θα σταθεροποιούσε την ευρύτερη ιρανική επιρροή. Αυτός ήταν και ο χρονισμός της επίσημης επίσκεψης και δολοφονίας Σολεϊμανί στη Βαγδάτη. Από τη νέα αστάθεια θα ωφεληθούν εδώ η Ρωσία, η Κίνα και πιο τοπικά η Τουρκία. Το οξύμωρο είναι ότι οι δυο πρώτες θεωρούνται κύριες απειλές στο τρέχον δόγμα εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ.
Οι αλλεπάλληλες παλινωδίες μιας υπερδύναμης σε στρατηγική αμηχανία καθιστά τις ΗΠΑ λιγότερο σταθερές για τους φίλους της. Οι Κούρδοι το γνωρίζουν καλά. Οι ΗΠΑ βρέθηκαν το κρίσιμο προηγούμενο διάστημα (και βρίσκονται ακόμη) αντιμέτωπες με τον κίνδυνο ταυτόχρονης υποχώρησης σε δυο γειτονικά υποσυστήματα, σε Συρία και Ιράκ και νοτιότερα. Επέλεξαν να αναδιπλωθούν στο ένα για να αντιμετωπίσουν το άλλο. Αν το Ιράν απωλέσει το στρατηγικό βάθος που της παρέχει η Τουρκία θα ήταν σημαντική ανατροπή. Η δολοφονία Σολεϊμανί ίσως δεν κερδίζει την παρτίδα για κανένα απ’ τα δύο υποσυστήματα, αλλά η αναδιάταξη των όρων με την Τουρκία δημιουργεί αναμφίβολα νέα δεδομένα για την τελευταία.
Δεν είναι τόσο η Συρία όπου άλλωστε δεν είναι αυτό φαίνεται, αφού αναγνωρίστηκαν μεν πανηγυρικά τα συμφέροντα ασφαλείας και νομιμοποιήθηκε η εισβολή της Τουρκίας από αμφότερες Ρωσία-ΗΠΑ, αλλά η εισβολή δεν εξασφάλισε μακροπρόθεσμα αποτελέσματα ούτε η θέση της Τουρκίας ευρύτερα στη Συρία θα βελτιωθεί στο άμεσο μέλλον. Η Άγκυρα εξασφάλισε όμως για πρώτη φορά την αναγνώριση της Ουάσιγκτον στο δικαίωμα γεωπολιτικού εκκρεμούς μιας ανεξάρτητης νατοϊκής περιφερειακής δύναμης, ακόμη και προς τη Ρωσία, και απέσπασε πρακτικά το πράσινο για ένα πιο ευρύχωρο περιθώριο κινήσεων. Η συμφωνία με τη Λιβύη σε βάρος της Ελλάδας που ακολούθησε αμέσως μετά ήταν υπολογισμένη στις αντιδράσεις που θα προκαλούσε όσο και η εισβολή στη Συρία, και δεν έπεσαν έξω σε κανένα. Η καραμπόλα στη Μέση Ανατολή έφτασε σε λίγες εβδομάδες μέχρι τη Μεσόγειο και τη Λιβύη.
Η Ρωσία, που διπλωματικά την τελευταία δεκαετία κεντάει, έχει συνταχθεί στη Λιβύη με τους πιο πιστούς συμμάχους των ΗΠΑ στον αραβικό κόσμο. Το τρόπαιο στην περίπτωση που επικρατήσει το δικό της άλογο με έξοδα της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ, δεν είναι μόνο η παρουσία της στην ανατολική Μεσόγειο αλλά και μια επιπλέον θέση πίεσης στην Ευρώπη να συνομιλήσει μαζί της. Για τον Τραμπ, όπως και στην περίπτωση των σχέσεων με Ρωσία όπου δεν έγινε το δικό του, δηλ. ύφεση και συνεννόηση, έτσι και στη Λιβύη η συστημική αμερικανική πολιτική επιμένει να μην ποντάρει στο Χάφταρ, κυρίως λόγω Ρωσίας, αν και γνωρίζει (όπως το γνωρίζει και η Γερμανία) ότι η επιλογή Σαράζ και της κατ’ ευφημισμό λιβυκής κυβέρνησης διαιωνίζει την αστάθεια. Το πρόβλημα είναι η Ρωσία και όχι ο ίδιος ο Χάφταρ, ούτε η Γαλλία, Αίγυπτος, Σαουδική Αραβία που τον στηρίζουν, ούτε βέβαια η Ελλάδα.
Μετά από μακρά περίοδο αδιαφορίας, πλέον «οι ΗΠΑ είναι αφοσιωμένες σε ένα ασφαλές μέλλον ευημερίας για το λαό της Λιβύης… Ειδικότερα, η ρωσική στρατιωτική ανάμιξη απειλεί την ειρήνη, ασφάλεια και σταθερότητα», δηλώνει υφυπουργός του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Ωφελούνται οι ΗΠΑ ακόμη και με τους τζιχαντιστές που στέλνει ο Ερντογάν; Δεν θα ήταν η πρώτη φορά. Παρ’ όλα αυτά, οι ΗΠΑ κινήθηκαν απέναντί μας διατηρώντας περισσότερες ισορροπίες συγκριτικά με τη Γερμανία. H δε Γαλλία είναι έτσι κι αλλιώς η ευρωπαϊκή δύναμη με τις περισσότερες κόντρες με την Τουρκία, όχι μόνο για το λιβυκό.
Στο πίσω μέρος της ατλαντικής οπτικής του EastMed βρίσκεται πρωτίστως η Ρωσία και δευτερευόντως η Τουρκία, είτε ως γενική πίεση είτε διότι η Τουρκία έχει παντρευτεί τη Ρωσία ενεργειακά, και πάντως μόνο παρεμπιπτόντως ευνοείται και η Ελλάδα.
Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ εξέδωσε σκληρή ανακοίνωση για την παρουσία του Γιαβούζ στην καρδιά της κυπριακής ΑΟΖ νότια (!) της Λεμεσού και βορειοδυτικά του Ισραήλ αλλά οι ΗΠΑ ήταν πολύ πιο προσεκτικές για τη συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης. Το Ισραήλ δεν θα επανέλθει στο ορατό μέλλον στην προ 15ετίας εγκαρδιότητα με την Τουρκία αλλά μόλις πρόσφατα πέρασε από τη συγκατάβαση στην ενεργητική υποστήριξη του EastMed, ενώ δεν έχει εγκαταλειφθεί το σενάριο αγωγού προς την Τουρκία που μέχρι πρότινος προπορευόταν, και βέβαια δεν θα κάψει τα δικά του χέρια για να βγουν από τη φωτιά τα κάστανα τρίτων. Τέλος, το καλοκαίρι ο Ρώσος υπουργός Ενέργειας Νόβακ δήλωνε πως η Ρωσία θα μπορούσε να συνεργαστεί με την Τουρκία στην ανατολική Μεσόγειο, όπως έγινε με τη Rosneft στο αιγυπτιακό κοίτασμα Ζορ.
Ζούμε σε μια ευρεία περιοχή που μοιάζει με κινούμενη άμμο, όπου άλλοι κινούνται δραστήρια και άλλοι βουλιάζουν, ζούμε σε μια περίοδο που όλοι παίζουν με όλους και κανείς δε βάζει όλα τα αυγά σε ένα καλάθι – η Ελλάδα είναι ουραγός σε αυτό- και το διεθνές σύστημα έχει γίνει πιο σύνθετο από ποτέ εξαιτίας παγκόσμιων τεκτονικών μεταβολών. Συγκλίνουν διεθνείς όροι θυσίας κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας από τους φίλους μας σε ΗΠΑ και Ευρώπη μπροστά σε πολύ μεγαλύτερα για αυτούς διακυβεύματα; Αυτό είναι το κεντρικό ερώτημα.
Η ισορροπημένη αντίδραση των ΗΠΑ στη συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης και ο αποκλεισμός της Ελλάδας από το Βερολίνο στη Διάσκεψη για τη Λιβύη αυτό επισημαίνουν. Όπως και το γεγονός ότι πίσω από τις κουρτίνες η Άγκυρα λαμβάνει μηνύματα διαβεβαίωσης και η Αθήνα νουθεσίες για ηρεμία και εξομάλυνση. Όπως και το ότι το μέρος της συμφωνίας που αφορά την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών σε βάρος της Ελλάδας λίγο έχει απασχολήσει το διεθνή Τύπο.
Εναπόκειται καταρχάς στην ίδια την Ελλάδα να αποτρέψει μια τέτοια ενδεχόμενη θυσία, αξιοποιώντας κάθε διαθέσιμο μέσο και αποσπώντας περισσότερο βάθος, βάρος και ευελιξία στις διεθνείς της σχέσεις, χωρίς να εγκαταλείπεται ο διάλογος με την Άγκυρα. Προϋποτίθεται βέβαια μια ενεργητική εξωτερική πολιτική όπως έγινε τα προηγούμενα τέσσερα χρόνια. Το ξύπνημα της Αθήνας μετά από μια πρώτη περίοδο ανάλαφρης διαχείρισης από τη νέα κυβέρνηση, δεν σημαίνει ότι στο εξής θα γίνουν όλα τα απαραίτητα. Όπως ενδημεί στο παλιό πολιτικό σύστημα ωχαδερφισμός για ζητήματα διαπλοκής, δημοκρατίας, βιώσιμης ανάπτυξης, περιβάλλοντος, το ίδιο ενδημεί και γεωπολιτικός ωχαδερφισμός. Ιδιαίτερα στη Δεξιά. Δεν πρόκειται για λιγότερο ή περισσότερο πατριωτισμό αλλά για την άσκηση και περιφρούρηση δικαιωμάτων που απορρέουν από το Διεθνές Δίκαιο. Τηρουμένων των αναλογιών, με την πρόσδεση στο μνημόνιο ΔΝΤ-ΕΕ το 2010 απωλέσαμε μεμιάς δικαιώματα και οικονομικές δυνατότητες που είχε μέχρι τότε η χώρα.
Ο πειρασμός να σερβιριστεί με την όποια μεθόδευση μια συμμόρφωση σε επιθυμίες φίλων ως «φωνή της λογικής» είναι υπαρκτός, με ή χωρίς το τυράκι του EastMed. Και η υποχώρηση από κυριαρχικά δικαιώματα στις θάλασσές μας μπορεί να γίνει από τους ίδιους που διέρρηταν τα ιμάτιά τους για δικαιώματα επί της ονομασίας γλώσσας και ιθαγένειας άλλης χώρας.
Είναι εύστοχη η επισήμανση ότι η Τουρκία νιώθει αποκλεισμένη από το ενεργειακό παιχνίδι της ανατολικής Μεσογείου ή ότι θα ήταν πολύ ωφέλιμο αν μπορούσαμε να τα βρούμε. Είναι δυο φορές άστοχο να παραλείπονται ταυτόχρονα βασικές αλήθειες για το δύστροπο γείτονά μας. Ότι η Τουρκία δεν αποδέχεται το Δίκαιο της Θάλασσας - το οποίο εφαρμόζει κανονικότατα στην απολύτως περίκλειστη Μαύρη Θάλασσα. Ότι δεν αναγνωρίζει υφαλοκρηπίδα σε όλο το νησιωτικό πέλαγος στο Αιγαίο και πέραν αυτού. Ότι από το 1996 αμφισβητεί ακόμη και την κυριαρχία σε συγκεκριμένα νησιά μας, ακόμη και κατοικημένα. Ότι δεχόμαστε συστηματικές εναέριες παραβιάσεις από πολεμικά της αεροσκάφη που περιλαμβάνουν και υπερπτήσεις χερσαίου εδάφους, επίσης μοναδικό φαινόμενο παγκοσμίως. Ότι - το σημαντικότερο όλων - απειλεί με πόλεμο στην περίπτωση άσκησης του δικαιώματος από το Δίκαιο της Θάλασσας επέκτασης από την Ελλάδα των χωρικών της υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια, τη μόνη χώρα στον κόσμο που δεν το έχει ακόμη ασκήσει. Και άλλα.
Ποιο θα ήταν, για παράδειγμα, το εθνικό όφελος προσφυγής σε διεθνές δικαστήριο αποκλειστικά για την ανατολική Μεσόγειο αφήνοντας ως έχει το καθεστώς έμπρακτης και συστηματικής αμφισβήτησης κυριαρχικών μας δικαιωμάτων στο Αιγαίο;
